stripINFO.be gebruikt cookies voor het bewaren van logingegevens en voorkeuren. Geen persoonlijke data wordt hierin bewaard.
Door de site te gebruiken accepteer je het gebruik van deze cookies. Deze melding verbergen
Waarom wou je dit verhaal vertellen? Het was een lang proces. Mijn grootmoeder stierf ongeveer 20 jaar geleden, maar het duurde dan nog eens een tiental jaar voor ik die koffer open deed. In die koffer zaten brieven en dagboeken van haar en zo heb ik haar verhaal leren kennen. Ze heeft er zelf nooit over gepraat, maar hier zag ik het potentieel voor een verhaal.
Ik start een boek altijd met een vraag. Die vraag moet moeilijk en interessant genoeg zijn en ik had tijd nodig om die vraag te vinden. Maar uiteindelijk is het deze geworden: 'Hoe kan een persoon zo hard veranderen? Waarom veranderde Irmina van een eerder rebelse vrouw naar iemand die passief in Nazi-Duitsland leefde?'. Irmina was een trotse vrouw. Ze weigerde hulp te vragen en ging zeker ook niet haar emoties al te veel uiten. Ze was heel gesloten, zelfs na de oorlog sprak ze er niet over. En dat geldt zo wat voor heel die generatie. Er is een groot gat in ons gemeenschappelijk geheugen. De Duitsers spraken nooit over hun leven tijdens de oorlog of over welk standpunt zij hadden. Het is pijnlijk om naar jezelf te kijken, maar vele Duisters van een jongere generatie hadden wel die vragen, maar kregen geen antwoord. We kunnen nu achteraf dat alleen maar reconstrueren.
Het klinkt ook alsof het een vraag is waar jij mee zat. Heb je zelf een afdoend antwoord gekregen op je vraag? Er is geen simpel antwoord. Waarom konden zo veel mensen deelnemen aan Nazi-Duitsland? Het is een mix aan antwoorden. Sommigen wilden gewoon niet dat er iets veranderde aan hun dagelijks leven en actie ondernemen paste daar niet in. Het is gemakkelijker om niks te doen. Voor anderen was het Nazi-bewind een manier om rijk te worden. Of voor nog anderen was het beter om alles te negeren en zeker niet op te vallen. De angst voor bestraffing was te groot voor hen. Dat alles samen is een gevaarlijke mix. Zeker als een hele grote groep van mensen een houding aannemen die er op neerkomt dat men wegkijkt van wat er gebeurt rond u, dan kunnen de gevolgen zeer groot zijn. Niemand stond op en dus konden de Nazi's hun gang gaan.
Na het maken van dit boek, ben je zelf nog hoopvol voor de toekomst of kan het nog eens gebeuren? Toch niet meer op dezelfde manier. Je mag niet vergeten dat het toen een dictatuur was en bijvoorbeeld alle kranten zaten onder het Nazi-bewind. En daar kwam dan nog bij dat velen het ook echt wouden negeren en als iemand er toch over begon, blokte men dat af om vervolgens over iets anders te beginnen. Historici zijn het er vandaag over eens wat de ‘normale’ Duitser wisten over de Holocaust: wie het niet wou weten, wist het niet. Maar diegenen die het wel wilde weten, konden het te weten komen.
Het is enigszins beangstigend vandaag met de Brexit, Trump en het rechts extreme gedachtegoed dat toeneemt in Europa. Die situatie is afschuwelijk. Irmina was in het begin ook niet racistisch, integendeel ze was open en misschien zelfs een beetje naïef. Maar dan komt er die éne scene waar ze eigenlijk de propaganda herhaalt. Ze is verbitterd, mede door het gevoel dat ze het verkeerde pad bewandeld heeft en zoekt daarvoor een schuldige. Haar beslissingen zijn fataal voor haar karkater en gemoedsrust gebleken. En dat is wat veel mensen hier nu ook doen met de vluchtelingen of Trump in de USA met zijn verkiezingsbeloftes. Maar ik hoop en geloof dat we toch geleerd hebben verder te kijken dan dat... en dan vooral eens naar onszelf te kijken: waarom hebben we onze dromen en idealen laten vallen? Waarom zijn we ongelukkig? Het is gemakkelijk om te veroordelen maar het is dikwijls beter om eens te kijken naar je eigen rol in je leven. Op een kleine schaal, je eigen familie, vrienden en bijvoorbeeld ook vluchtelingen in onze eigen buurt, mensen die onze hulp nodig hebben, kan je echt wel een verschil maken.
Is dit verhaal van je grootmoeder volledig waarheidsgetrouw? Mijn grootmoeder was echt natuurlijk, maar ik heb verder willen gaan om er een meer algemeen verhaal van te maken. Hierdoor moest ik een zekere afstand nemen van het verhaal en het niet beschouwen als een familie-verhaal maar als een verhaal zoals een ander. Pas daardoor kon ik een goed verhaal brengen. Ze was ook niet echt open over haar leven tijdens de oorlog. Heel veel werk bestond er uit het achteraf proberen samen te stellen. Het is dus hier en daar gokken hoe het echt was, natuurlijk met de hulp van experts, maar het blijft een inschatting. Ik heb veel hulp gehad van dr. Korb, die zich in dit thema verdiept heeft. Haar verhaal is ook niet gestopt aan het einde van dit boek. Ik moest hier stoppen, verhaal-technisch dan, maar zij heeft nog verder geleefd. Maar dit einde dat eigenlijk niet echt een happy end is, dat moest gewoon zo voor het verhaal.
Wat heb je zelf geleerd tijdens het maken van dit boek? Natuurlijk heel veel over geschiedenis en de medeplichtigheid van de gewone Duister in het Nazi-regime. Maar vooral, het maken van dit boek zorgde er voor dat ik meer naar mijzelf keek. En daardoor heb ik geleerd dat de kleine dingen belangrijk zijn. Wat je ook doet in je leven, het telt. Het veranderen van enkele kleine dingen leidt uiteindelijk tot een grote verandering en fouten maken hoort daar bij. Ik heb ook leren zien hoe mijn levensplan en idealen zich verweven met andere mensen hun leven en ideeën. Dit is een zeer boeddhist uitgangspunt waar alles en iedereen in onderlinge afhankelijkheid van elkaar bestaat.
Een technisch vraagje. Er zit een zekere evolutie door het boek van lichter naar donkerder en naar steeds minder plaats op de pagina. Waarom deze evolutie? Het volgt het verhaal. Irmina haar wereld wordt steeds kleiner en het boek moet dat ook zo laten aanvoelen. De vorm volgt bijgevolg de inhoud. De kadrering wordt nauwer, er wordt meer ingezoomd, er zijn meer close-ups en weinig tot geen overzichtstaferelen meer op het einde. Het moet steeds benauwder aanvoelen. Tegelijkertijd zijn de gebeurtenissen iets dat men wil negeren dus men vermijdt er naar te kijken of het zelfs maar te horen. Ook dit moet visueel duidelijk zijn. Maar ik wou dit wel doen zonder een vertelstem. De lezer moet mee in het verhaal zitten en mee de realiteit ontwijken. We zien dan ook de voorvallen niet meer, maar uit enkele commentaren kan de lezer wel vaststellen wat er gebeurd is en tevens zien hoe het ontweken wordt. De lezer zit mee in het schuitje van de modale Duitser toen en van Irmina. Dit voelde best oncomfortabel aan.. zo, om geen afkeurende stem te laten horen. Maar de lezer moet zijn eigen conclusies trekken op basis van wat ie leest en ziet en aanvoelt.
De tekst schrijven was dan toch wel moeilijk? Ik heb verschillende keren de teksten herschreven. De dialoog is natuurlijk het werk van de schrijver maar het vergde wel wat. Je moet proberen de psychologie weer te geven van die tijd en ook de taal van toen te gebruiken. Ik had dan wel dagboeken om de juiste woorden te vinden, maar elk karakter heeft zijn eigenheid en stijl van spreken. Je leert hen kennen terwijl je het boek schrijft. Je gaat er dieper op in, hoe zou hun reactie zijn met dit en dat, wat zouden ze zeggen en hoe. Ze worden eigenlijk allemaal een acteur in je hoofd.
En de kleur? Ik heb expliciet voor grijsschalen gekozen en niet zwart en wit. Dit is geen verhaal waar alles gemakkelijk uit te leggen is en er alleen maar goed of slecht is. Irmina is beiden en dat wou ik met de kleur aanduiden. Maar het wordt wel donkerder naar het einde toe, opnieuw om die sfeer op te roepen van een steeds krimpende en donkere wereld. Irmina is niet gelukkig en wordt dat ook niet.
Wat zijn je toekomstplannen? Dit boek is eigenlijk al twee jaar geleden uitgekomen in Duitsland en ondertussen heb ik al wat afgewerkt. Ik heb een biografie gemaakt van een Joodse, Channa Maron, die geïmmigreerd is naar Israël ten gevolge van de opkomst van de Nazi's. Ze had een uitgesproken mening en was een interessant persoon om een boek over te maken. (Het boek heet 'Vor allem eins: Dir selbst sei treu'.) Daarnaast heb ik ook een webcomic waar ik van alles kon in proberen en ik publiceer in een aantal kranten. Mijn volgend boek zal echter eens geen historisch of biografisch verhaal zijn. Maar iets in de huidige tijd. Ik wil echt niet de stempel krijgen van alleen werk te doen dat bestaat uit historische biografieën. Er zijn een hoop topics om te gebruiken. Ik denk zo aan de correlatie tussen het individu en de maatschappij. En hoe politiek en psychologie daar op in spelen. Ik hou wel van de ambiguïteit van dingen en personen: de twee zijdes van eenzelfde munt. Dat is uiteindelijk ook wat je bij Irmina ziet: ze veranderde maar was niet geheel goed of slecht.
